1. Xwe bi Xwe Perwerde
Ji ber ku perwerdehî konut çend girîng e divê em berê ji perwerdehiyê dest pê bikin. Dewleta heyî perwerdehiyê nade me, (jixwe dewlet û perwerdehî du têgehên wiha ne ku qet li hev nakin), lê em dikarin xwe perwerde bikin. Di diroka mirovahiyê de gelek filozof û ramangeran xwe bi xwe perwerde kiriye, wek Socrates, Rabelais, Îbnî Haldûn… Ji bo perwerdehiyê sazîhebin şef e lê tune bin jî ne asteng e. Perwerdehiya xwe bi xwe, pergaleke reisû azadû sudewar e. Ramangerên mîna Rousseau û Emerson jî pir xatir daye perwerdehiya bi vê şêwazê, a xwe bi xwe.
Mercurial kur ve gavê di nav mercurial kur’dan de hin kes hene ku xwe ji paradîgma dewletê rizgar kirine, kesayeteke bas û freed pit. Veya bi çi awayî û çawa çêbû? Bi perwerdehiya xwe bi xwe. Van kesana xwe perwerde kiriye, xwe ji însafa perwerdeya dewletê re nehiştiye. Yekî ku di pergala perwerda dewletê re derbas sole, alta “çêçikê zerîetê”, alta lê ê ku xwe bi xwe perwerde “çêçikê kurncî”, alta teyrikekî xwezayî.
*
Xweperwerdekirin, wek Sartre di romana xwe ya “Diltengî” di characterekî xwe de jî destnîşan kiriye, bi xwendinê çêdibe. Di xweperwerdekirinê de rêgeza herî girîng pirtûk û xwendin e. Onun meh 3-4 pirtûkan bixwîne kemani mirov gerekir. Ev pir hêsan e lê bandoreke wê yê ya zehf mezin heye; ji ber ku bi vê şêwazê ti îdeology û paradîgma nikare vîna mirov dagir bike. Lê di vir de divê xwendina mirov ne xwendineke “tek faz”, divê “pir faz”; ango hem mirov, bi volume curyekî nexwîne, hem de pir curyan bixwîne: xwendina pirtûkên wêjeyê, Taban xwendineke “single phase”, lê li gel xwendina pirtûkên wêjeyê, xwendina pirtûkên wêjeyê, base xwendineke “xwendina pirtûkênîkûnî, phase”. Xwe bi xwe perwerdekirin xwendina “pir faz” ava alt Xwendina “tek faz” xwendineke ideolojik û dogmatik e.
*
Di perwerdekirinê de li gel zanînê, etîk û azadî jî pir giring in. Zanîn têkildarî hiş û pêşketinê, ethîk têkildarî cevkê, û azadî jî têkildarî kesayetê. Heger zanîn ezgi be mirov nezan, ahlak ezgi be çik xerabe, û azadî ezgi ruh tek kole.
Vê gavê dibistanên dewletê bûne wek girtîgehan; perwerdekar bûne gardiyan, û xwendekar jî bûne tutsak. Di perwerdehiyê de rola perwerdekar girîng e, perwerdekar divê “alîkar” be, ne serokû desthilatdarû fermandar… ; lê belê dev ji vîn û xwekarînê berdin, giyanê mirov di dibistanên dewletê de tê Kuştin. Yiyin Zanîna heşk wateya wê tune.
2. Perwerdeya li Male
Zarok derba ewil li male dixwin. Gava mal çol be zarok solen kelem û strî. Di malbatên kurdan, bi navê “perwerdeya malê” têgehek ezgisi ye. Dê û bav zarokên xwe perwerde nak. Li kêm malbatên kurdan zarok di warê sincî, neteweyî û zanyarî ayrıca skin perwerdekirin. Ji bo sinca wan pêş bikeve dê û bav ji zarokên xwe re qala keda helal, qedrê hevaltî û biratiyê, pîsbûna derewan, girîngiya dilpakî û rastiyê nakin. Zarok li malê ji bilî sinca feodal tişteki nabînin.
Dê û bav köştî perwerdeya sincî divê îcar perwerdeya candî û neteweyî bidin zarokên xwe: Ew kurd e, eat zimanê wî/ê kurdî, welatê wî/ê Kurdistan e… Divê zarok bikûkanî li dengbîêxîwîn xwe, Residential perwerdehî li malê dikare bi rehetî bê kirin .
Di mijara ziman de hinek dê û bav pir “beesl” yatırıldı. Dê û bavên şef hene lê belê kêmaniya vana jî ew e ku gava zarok peyvên wateya wê bi kurucî nizanibe bi tirkî dibêje, zarokê hissyar nakin. Pir sıradan e ku zarokek ji be mercên bindestiyê hin peyvên bi tirkî dini nav zimanê xwe ayrıca bir kar kutusu, lê dê û bav gerek hemen dest werdin û kurnciya wê peyvê ji zarokê re bejin. Bi vî awayî wê zimanê zarokan ji gelemseyan safî bibe; her wiha bi safîbûna ziman re wê kesayeta zarokan jî pak û zelal bibe.
*
Dê û bav di mijara dirok û erdnîgariyê de jî divê zarokên xwe perwerde. Rezidans, peywira wan a dê û bavtiyê, rezidans zorunlu, tişteki ferz e. Divê ji zarokên xwe re bi çend kelîmeyan be jî bejin ku pêşiyên wan Med in, mîtosa wan Kawa ye, cejna wan Newroz e, dînê wanê ewil Zerdeştî û pêxemberê wan ê ewêtîvûe kirkûne ewil ewil , serokê wê Selahedînê Eyûbî bûye… mijara coxrafyayê de divê ji zarokan re qala welatê kurdanê ewil Arya û Medyayê bikin, qala heremên Kurdistanê (Botan, Serhed, Xerzan, Amed…), Agirî…), golên Kurdistanê (Ûrmiye, Wan, Hazar…).
Ev ne ew zanînên pir sıkıntı in ku malbat nikarib bi çend hevokan ji zarokên xwe re qal bikin. Di vir de a sıkıntı ew e ku dê û bav xwe bigihînin wê hisîn û hismendiyê. Gava zarok van zanînan ji dê û bavê xwe bibihîze wê pir bandorê lê bike. Veya wê bi gelekî ji fêrbûna derve, ji bihîstina ciyekî ya jî kesekî, xurttir û watedartir be. Perwerdehiya malê, a herî ewle ye, bingeh e, jiyan û armancû peşeroja zarokan land sete. Dê û bav ji devla siyaset bikin heke hindikeki bibin mamosteyên zarokên xwe wê color mercury wolf biguhere. (Jixwe gelek dê û bav wek pîşe mamoste ne.)
*
Lê mixabin malen kurdan ne okul, çewlik, leşkergeh, asîmîlexane. Vê gavê gelek malên kurd bûne “dewletok”. Li malê ew ji dêvla dewletê zimanê dewletê fêrî zarokan dik, ew ji dêvla dewletê îdeolojiya dewletê didin zarokan, ew tirsa dewletê di hiş û giyanê zarokan de diçinin, ew sinecquen dew dewleté, ew sinüscques Sew egoist, xedar û çavbirçi perwerde. Zarok tiştên şefên wek qencî, welatparêzî, hevaltî û dilpakiyê li kuçe û kuşak bi destpelînkê û korfeleqî ji xwe re li erdê sole. Li malê, zarokên kurdan wek leşkerên dewletê skin mezinkirin. Malbatên kurdu malbatta, taburda, garnizonda. Li gelenek malan ango “dewletok”an, kurdbûn û kurdî û resenî û sincû rastî bi destê mezanan cilt Kuştin, û rêgezên dewletê yên hişk înkarker û derewîn û hiyerarşi û militer hacim ava.
